نویسنده: مسلم خدری

هنگامی که انسان برای اولین بار « موبایل » یا همان « همراه » را به دست می‌گیرد شاید چیزی که بیش از همه او را به شگفت وادارد مخترع آن باشد که با اندک علمی که خدا به او بخشیده و با استعدادی که در وجود او به ودیعت نهاده چطور توانسته از آن علم بهره‌ها برد و در چه زمینه‌هایی استعداد خودرا شکوفا کند. که این در حقیقت سزاوار است که او را «بارک الله» ( زنده باد ) گفت و خداوندش را «تبارک» ( بلند مرتبه.)موبایل یا همان همراه که امروز مهمان اغلب خانواده‌ها گشته و برای به چنگ آوردنش هزینه نسبتاً زیادی صرف می‌شود و از بزرگ و کوچک با آن سر و کار دارند و یکی از وسایل مهم گفتگو و تبادل اطلاعات است کاربردهای بسیار زیاد و متفاوتی دارد که از جمله آن می‌توان به « sms » یا همان پیام کوتاه اشاره کرد که به وقت و ناوقت با شنیدن صدای مخصوص به آن آدم دست به جیب می‌شود و با بازکردن فایل مربوط به آن اقدام به خواندنش می‌کند.

شاید اگر زمان گذشته را به یاد آوریم که مردم اعم از حاکمان و محکومین برای رساندن پیامهای ضروری خود به دیگران چه در سطح منطقه‌ای و چه در سطح بین‌المللی و گرفتن پاسخ آنها چه هزینه‌های سیاسی و اقتصادی می‌کردند و چه خطراتی را متحمل می‌شدند بیشتر به ارزش پیام کوتاه در عصر امروز که به عصر ارتباطات مشهور است پی برد.

جا دارد قبل از اینکه به نقش « پیام کوتاه » در زندگی بپردازیم گذری بر تاریخچه و چگونگی ارسال آن به مقصد داشته باشیم.

اولین پیام کوتاه سال 1992 در انگلستان فرستاده شد و سپس در اروپا رواج پیدا کرد و چند ماه طول کشید تا به آمریکا رسید. (1)

در ایران برای نخستین بار در سال 1381 مورد بهره‌برداری قرار گرفت از این سال به بعد استفاده از پیام کوتاه به تدریج در بین کاربران ایرانی تلفن همراه فراگیر شد. در سال 1385، 8 میلیارد پیام کوتاه در ایران مبادله شد در این سال روزانه 20 میلیون پیام کوتاه توسط کاربران تلفن همراه رد و بدل می‌گردید که این رقم در روزهای خاص و اعیاد مختلف بیشتر می‌شد. در سال 1384 مناقصه‌ای برای ارائه خدمات پیام کوتاه به صورت انبوه توسط شرکت مخابرات ایران برگزار شد که طی آن سه شرکت رهیاب، آتیه و مگفا برنده شدند (2).

فرهنگستان زبان و ادب فارسی در تاریخ 27 تیر 1386، واژه ( پیامک ) را به عنوان جایگزین « sms » برگزید. (3)

با وجود گستردگی این پدیده بد نیست بدانیم فرستادن پیام کوتاه چه راهی را طی می‌کند تا به مقصد می‌رسد.

« اس ام اس » مخفف سرویس پیام کوتاه به زبان انگلیسی است و مِتُد جدیدی برای ارتباط برقرار کردن با فردی است که صاحب تلفن همراه است. حد اکثر تعداد حروفی که در یک پیام کوتاه ارسالی جا دارد 160 حرف است که این تعداد در زبانهایی همچون چینی به 70 می‌رسد.

حتی اگر شما در حال صحبت کردن در پای تلفن همراهتان نباشید تلفن شما در حال ارسال سیگنال است و اطلاعات می‌گیرد و ارسال می‌کند. آنتن‌های بزرگ مخابرات وظیفه جا به جا کردن این اطلاعات را دارند. اگر شما حرکت کنید سیگنال تلفن همراه شما همراهتان جا به جا می‌شود و می‌تواند محل دقیق شما را مشخص کند و هر از گاهی نیز اطلاعاتی در اختیار مخابرات قرار داده می‌شود تا از وضعیت تلفن همراه شما مشخص باشد.

وقتی فردی می‌خواهد با شما تماس بگیرد سیستمهای اطلاعات و کنترل برج مخابرات به تلفن شما پیغامی ارسال می‌کند که کسی پشت خط شماست. برج مخابرات همچنین فرکانس‌های صدا می‌دهد تا بتوانید تلفن را جواب داده و صدای فرد را بشنوید. همین روند در ارسال پیام کوتاه نیز تکرار می‌شود. وقتی دوستی به شما پیام کوتاه می‌فرستد پیغام از آنتن‌های ارتباطی مخابرات گذشته و به برجک اصلی مخابرات و کانال کنترل می‌رسد و آنگاه است که به تلفن شما پیغامی ارسال می‌شود که اطلاعاتی در انتظار شماست و این دقیقاً همان زمانی است که شما متوجه می‌شوید که پیام کوتاه دارید. زمانی که شما پیام می‌فرستید هم همین راه طی می‌شود تا فرد پیغامتان را بگیرد.

دلیل اینکه شما نمی‌توانید پیغامی با بیش از 160 حرف بفرستید نیز آن است که برای شلوغ نشدن سیستم ارسال پیامها، مخترعان این روش، روی این تعداد حرف موافقت کردند تا تعداد بیشتر از آنها ارسال نشود. (4)

جالب اینجاست که برای دریافت پیغام لزوماً کار خاصی انجام نمی‌شود و اینکه تنها تلفن روشن باشد کافیست تا پیغام برسد و حتی اگر تلفن هم خاموش باشد این پیغام پشت درهای بسته تلفن هم می‌ماند تا بالاخره تلفن روشن شود و با پیدا شدن اولین سیگنال پیغام به فرد خواهد رسید و تا زمانی که خود فرد پیام را پاک نکند در سیم کارت وی می‌ماند. (5)

متأسفانه امروزه بشریت بجای اینکه از این نعمت خدادادی که به دست انسان اختراع شده کمال استفاده ببرد و آن را در زمینه‌های مثبت به کار گیرد همانند دیگر نعمتها آن را مورد « سوء استفاده » قرار داده و به نقمت تبدیل کرده است و با رسیدن دست نا اهلان به آن اسباب اذیت و آزار و دلهره و وحشت دیگران شده اند و با فرستادن یک پیام منفی گاهاً وضعیت روحی و روانی بسیاری از انسانها و خانواده‌ها به هم ریخته و موجب لعن و نفرین و کینه و دشمنی شده اند.

« ذلک بأن الله لم یکُ مغیراً نعمة انعمها علی قوم حتی یغیروا ما بأنفسهم و ان الله سمیع علیم » 53 انفال

ترجمه‌: این بدان خاطر است که خداوند هیچ نعمتی را که به گروهی داده تغییر نمی‌دهد مگر اینکه حال خود را تغییر دهند ( و دیگر شایستگی نعمت خدا را نداشته باشند ) و بی گمان خداوند شنوای ( اقوال ) و آگاه از ( افعال ) است.

برای اینکه برادران و خواهران ایمانی خدای ناخواسته در این وادی تنگ و تاریک « سوء استفاده » قرار نگیرند و در این مسیر گام بر ندارند که مبادا « نعمت الهی» بدست آنان به « نقمت » تبدیل شود از باب تذکر و یادآوری گرچه خودرا در مقام تذکر نمی‌بینم لازم دیدم به وظیفه دینی خود در این راستا اقدام کنم و توانسته باشم گام کوچکی در این راستا برداشته باشم زیرا قرآن می‌فرماید‌: و ذکّر فانّ الذّکری تَنفَعُ المؤمنین.

هنگامی که از پیام کوتاه صحبت به میان می‌آید دو ویژگی آن یعنی « کوتاه بودن » و « مفید بودن » و به تعبیر عربها « قلّ و دلّ » بودن آن به ذهن انسان خطور می‌کند.

« sms » یا همان پیام کوتاه یکی از وسایل برقراری ارتباط انسانها با یکدیگر و حفظ و استحکام آن است. انسان با توجه به اینکه موجودی است اجتماعی در زمینه‌های مختلف نیازمند آن است که با دیگران در ارتباط باشد و به حفظ این روابط دوام بخشد. اسلام نیز بر این موضوع مهم بسیار تأکید دارد و هر اسباب مشروعی از جمله افشای سلام بر یکدیگر که به ظاهر ساده بنظر می‌رسد منجر به این مهم گردد آن را تحسین کرده و برای آن ارزش والا و قداست خاصی قائل شده است و خود اصول روابط انسانها را با توجه به اولویت، به منظور رسیدن به هدف والا که همانا گسترش احسان در جامعه است در آیات و احادیث متعددی ترسیم کرده است که برای نمونه به چندی از آنها اشاره می‌کنیم‌:

« و اعبدو الله و لا تشرکوا به شیئاً، و بالوالدین احسانا و بذی القربی والیتمی والمساکین والجار ذی القربی والجار ذی الجنب والصاحب بالجنب وابن السبیل و ما ملکت ایمانکم ان الله لا یحب من کان مختالاً فخوراً (26) الذین یبخلون و یأمرون الناس بالبخل و یکتمون ما اتاهم الله من فضله و اعتدنا للکافرین عذابا مهینا (37) نساء

ترجمه‌: ( تنها ) خدا را عبادت کنید و ( بس، و هیچ کس ) و هیچ چیزی را شریک او مکنید. و نیکی کنید به پدر و مادر، خویشان، یتیمان، درماندگان و بیچارگان، همسایگان خویشاوند، همسایگان بیگانه، همدمان ( در سفر و در حضر و همراهان و همکاران )، مسافران ( نیازمندی که در شهر و مکان معینی اقامت ندارند ) و بندگان و کنیزان، بیگمان خداوند کسی را دوست نمیدارد که خودخواه و خودستا باشد....

(آنان) کسانیند که خود بخل می‌ورزند و مردمان را نیز به بخل می‌خوانند، و نعمتی را که خداوند بدیشان داده است پنهان میدارند و ( نه خودشان از آنان استفاده می‌کنند و نه دیگران را از آن بهره مند میسازند و پیوسته سعی در کفران نعمت مادی و معنوی دارند، اینان بدانند که ) ما برای کسانی که ( همچو ایشان ) کفران نعمت می‌کنند، عذاب خوار کننده ای آماده کرده ایم.

« لیس البرّ ان تولّوا وجوهکم قبل المشرق والمغرب و لکنّ البرّ من آمن بالله والیوم الاخر والملائکة والکتاب والنبیین واتی المال علی حبّه ذوی القربی والیتمی والمساکین وابن السبیل والسائلین و فی الرّقاب و اقام الصلاة واتی الزکاة والموفون بعهدهم اذا عاهدوا والصابرین فی البأساء والضّراء و حین البأس اولئک الذین صدقوا و اولئک هم المتّقون» (177) بقره

ترجمه‌: اینکه ( به هنگام نماز ) چهره‌هایتان را به جانب مشرق و مغرب کنید، نیکی ( تنها همین ) نیست ( و یا ذاتاً رو کردن به خاور و باختر، نیکی بشمار نمی‌آید ) بلکه نیکی ( کردار ) کسی است که به خدا و روز واپسین و فرشتگان و کتاب ( آسمانی ) و پیغمبران ایمان آورده باشد، و مال ( خود ) را با وجود علاقه ای که بدان دارد ( و یا به سبب دوست داشت خدا، و یا با طیب خاطر ) به خویشاوندان و یتیمان و درماندگان و واماندگان در راه و گدایان دهد، و در راه آزادسازی بردگان صرف کند، و نماز را بر پا دارد، و زکات را بپردازد، و ( نیکی کردار کسانی است که ) وفا کنندگان به پیمان خود بوده هنگامی که پیمان بندند، و ( به ویژه کسانی نیکند و شایسته ستایشند که ) در برابر فقر ( و محرومیتها ) و بیماری ( و زیان و ضررها ) و به هنگام نبرد، شکیبایند و ( استقامت می‌ورزند اینان کسانی هستند که راست می‌گویند ( در ادعای ایمان راستین و پیجوئی اعمال نیک ) و به راستی پرهیزکاران ( از عذاب خدا با دوری گرفتن از معاصی و امتثال اوامر الهی ) اینانند.

و پیغمبر در این راستا فرموده است‌:

مثل المؤمنین فی توادّهم و تراحمهم و تعاطفهم کمثل الجسد اذا اشتکی منه عضوٌ تداعی له سائر الجسد بالسهر والحمّی

ترجمه‌: مثل مؤمنان در دوستی و مهربانی به یکدیگر چون داستان تن است. همینکه اندامی از آن بدرد آید دیگر اندامها با شب زنده داری و تب به فریادش پاسخ می‌دهند.

« روایت از شیخان»



و بازی بخاری در صحیح خود نقل کرده است که رسول خدا ( ص ) فرموده است « والذی نفسی بیده لا یومن احدکم حتّی یحبّ لاخیه ما یحبّ لنفسه.

ترجمه‌: قسم به کسیکه وجودم در دست قدرت اوست هیچ یک از شما مومن کامل نیست مگر اینکه آنچه را که برای خود دوست دارد برای برادر ( نوعی ) خود نیز دوست بدارد.

و چه زیبا سعدی علیه الرحمة سروده است‌:

بنی آدم اعضای یکدیگرند/ که در آفرینش زیک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار/ دیگر عضوها را نماند قرار

گذشتگان برای تحقق این امر مهم یعنی « رابطه اجتماعی و حفظ و دوام آن » هزینه‌های بسیاری در قالب مسافرت چندین روزه و چندین ماهه و خستگی راه و صرف وقت و هزینه‌های مادی در قالب هدیه و غیره و خطرات جانی و مالی در طول مسیر متحمل می‌شدند . اگرچه عمل گذشتگان – صرف نظر از معایبی که هم به همراه داشت – از آب و تاب و لذت بیشتری برخوردار بود و رنگ و بوی خاص خود داشت و از نظر دینی ثواب بیشتری به خود اختصاص می‌داد. اما در دنیای امروز با این همه مشکلات و گرفتاری که انسان برای خود درست کرده و دارد چوبش را هم می‌خورد برقراری ارتباط با همدیگر و حفظ آن با هر وسیله ممکن از جمله یک پیام کوتاه ارزشمند، از جایگاه خاصی برخوردار است و آن چیزی که در معیار و میزان دینی مقدم بر عمل و موجب اجر و پاداش است « نیت » است « پیام کوتاه » همانطور که به آن اشاره شد می‌تواند یکی از وسایل مهم برقراری روابط انسانها و حفظ و استحکام آن از دورترین نقطه دنیا با همدیگر باشد و از صرف کردن هزینه‌های مادی زیاد و اتلاف وقت و از قیل و قال و سخنان بیهوده و گزافه گوئی جلوگیری می‌کند.

صرفنظر از مفاد پیام که سیاسی باشد یا اقتصادی، اخلاقی باشد یا اجتماعی، فرهنگی باشد یا هنری، داستانی باشد یا طنز و شوخی و غیره و جنبه خبری داشته باشد یا انشائی، نیروی « عقل » و « چشم » و « دست » بطور مستقیم و بقیه « وجود انسان » بطور غیر مستقیم در ارسال یک پیام شریکند و چون « پیام » اغلب معرف شخصیت صاحب پیام است و از منظر دینی آدمیت در رابطه با اعمالی که بوسیله اعضای بدنش از جمله « گوش و چشم و قلب و دست و پایش » که از آن سر می‌زند مورد بازخواست قرار می‌گیرد‌:

«ان السمع والبصر والفؤاد کلّ اولئک کان عنه مسئولا » 36 اسراء

« الیوم نختم علی افواههم و تکلمنّا ایدیهم و تشهد ارجلهم بما کانوا یکسبون » 65 یس

لذا بر ما واجب است که در این راستا دقت لازم را به خرج دهیم و مسئولانه عمل کنیم تا خدای نخواسته در ردیف شیاطین جن و انس که به یکدیگر « زخرف القول » سخنان بیهوده ارسال می‌کنند قرار نگیریم و همچنین از نفوذ ابلیس به « اموال و دارائی » خود جلوگیری کنیم زیرا - ابلیس در پی آنست که در اموال و دارائی ما خودرا شریک گرداند و آنرا وسیله گمراهی ما قرار دهد.

در سوره اسراء اینچنین در قرآن آمده است که‌:

« قال ارئیتک هذا الذی کرّمت علی لئن اخّرتن الی یوم القیامة لأحتنکنّ ذریتهُ الا قلیلاً-62 قال اذهب فمن تبعک منهم فان جهنم جزاءُکم جزاءً مَوفوراً-63 و استفزز من استطعت منهم بصوتک و اجلب علیهم بخیلک و رجلک و شارکهم فی الاموال والاولاد وعدهم و ما یعدهم الشیطان الّا غروراً-64 انّ عبادی لیس لک علیهم سلطان و کفی بربّک غروراً»

ترجمه‌: شیطان گفت‌: به من بگو که آیا این همان کسی است که او را بر من ترجیح و گرامی داشته ای ؟! ( جای تعجب است ). اگر مرا تا روز قیامت زنده بداری، فرزندان او را همگی جز اندکی ( با گمراهی ) نابود می‌گردانم ( و لگام وسوسه را به دهانشان می‌زنم و به جاده خطا و گناهان می‌کشانم)

خدا فرمود: برو! ( تا روز رستاخیز به تو مهلت داده می‌شود و هرچه می‌خواهی بکن آدمیزادگان از عقل و اراده برخوردارند ) کسانی که از ایشان از تو پیروی کنند دوزخ سزای شما ( اهریمنی و آنان ) است و سزای فراوان و بی نقصانی است و بترسان و خوار گردان با ندای ( دعوت به م=??? ?ود هر کسی از ایشان را که توانستی و لشکر سواره و پیاده خود را بر سرشان بشوران و بتازان ( و همه تلاش خویش را برای شکست دادن و گول زدن ایشان بکارگیر ) و در اموال آنان ( با تشویق و تحریکشان برای کسب آن از حرام و صرف آن در حرام ) و در اولاد ایشان ( با گول زدن اولیاء و رهنمود فرزندانشان به کفر و فساد در پرتو تربیت نادرستشان ) شرکت جوی و آنان را ( به نبودن حساب و کتاب و بهشت و دوزخ، یا به شفاعت خدایان بتان و بزرگواری خاندان و غیره ) وعده بده ( و بفریب )، و وعده شیطان به مردمان جز نیرنگ و گول نیست.
بیگمان سلطه ای بر بندگان (مخلص و مؤمن) من نخواهی داشت و همین کافی است که (ایشان در پناه خدایند و ) پروردگارت حافظ و پشتیبان ( این چنین بندگان ) است.

لذا بطور خلاصه می‌توان گفت به منظور اینکه پیام سودمند واقع شود لازم است از خصوصیات زیر برخوردار باشد‌:

1- از نظر ظاهر و باطن پاک باشد، آلوده نباشد.

2- بشارت دهنده باشد نه تنفّر آمیز.

3-رشد دهنده باشد نه اغواگر..

4-سازنده باشد نه ویرانگر.

5-حیات بخش باشد نه تحقیر آمیز

و به تعبیر قرآنی بر حول برّ و تقوی بگردد نه بر اثم و عدوان. « تعاونوا علی البرّ والتقوی ولا تعاونوا علی الاثم والعدوان » مائده 2

و نکته آخر اینکه مقام و جایگاه گیرنده پیام را مد نظر داشته باشیم. امید است این تذکر دینی در بارگاه حق مورد پسند و در پیش دوستان سودمند واقع بیفتد

در پایان توجه شما خوانندگان گرامی را به چند پیام کوتاه قرآنی که تعیین کننده روابط ما با اطرافیان است جلب می‌کنم و شما را به حضرت دوست می‌سپارم، زیرا سخن دوست از هرچیز نکوتر است.



پیامهای قرآنی درباره روابط ما با اطرافیان

1-با « خدا »‌: واعبدوا الله و لا تشرکوا به شیئاً ( نساء36)

ترجمه‌: ( تنها ) خدا را عبادت کنید و ( بس و هیچکس و ) هیچ چیزی را شریک او مکنید.


2-با « رسول خدا »‌: و ما اتاکم الرّسول فخذوه و ما نهاکم عنه فانتهوا (حشر8)

ترجمه‌: چیزهایی که پیغمبر برای شما ( از احکام الهی ) آورده است اجراء کنید، و از چیزهایی که شما را از آن بازداشته است، دست بکشید.....


3-با « والدین » و بالوالدین احسانا امّا یبلغنّ عندک الکبراحدهما او کلاهما فلا تقل لهما افّ و لا تنهرهما و قل لها قولاً کریماً (اسراء23)

ترجمه‌: و به پدر و مادر نیکی کنید ( و با آنان نیکو رفتار نمایید ). هرگاه یکی از آن دو یا هر دوی ایشان نزد تو به سن پیری برسند ( کمترین اهانتی بدیشان مکن و حتی سبکترین تعبیر نامؤدّبانه همچون ) اف به آنان مگو، و بر سر ایشان فریاد مزن ( و آنان را از پیش خود مران ) و با سخنان محترمانه با آن دو سخن بگو.


4-با « زنان »‌: و عاشروهنّ بالمعروف فان کرهتموهن فعسی ان تکرهوا شیئاً و یجعل الله فیه خیراً کثیراً (نساء19)

ترجمه‌: با زنان خود بطور شایسته ( در گفتار و کردار ) معاشرت کنید، و اگر هم از آنان ( به جهاتی ) کراهت داشتید ( شتاب نکنید و زود تصمیم به جدائی نگیرید ) زیرا چه بسا که از چیزی بدتان بیاید و خداوند در آن خیر و خوبی فراوانی قرار بدهد.


5-با « فرزندان »‌: قوا انفسکم و اهلیکم ناراً( تحریم 6)

ترجمه‌: ای مؤمنان ! خود و خانواده خویش را از آتش دوزخی برکنار دارید که افروزینه آن انسان‌ها و سنگ‌ها است.


6-با « برادران ایمانی » انما المؤمنون اخوة فأصلحوا بین اخویکم(حجرات 10)

ترجمه‌:فقط مؤمنان برادران همدیگرند، پس میان برادران خود صلح و صفا برقرار کنید.
7-با « پدر و مادر، خویشاوندان، یتیمان، درماندگان، بیچارگان، همسایگان خویشاوند، همسایگان بیگانه، همدمان در ( سفر و حضر و همراهان و همکاران ) مسافران، بندگان، کنیزان »‌: واعبدو الله ولا تشرکوا به شیئا و بالوالدین احسانا و بذی القربی و الیتمی و المساکین والجار ذی القربی والجار الجنب والصاحب بالجنب وابن السبیل و ما ملکت ایمانکم نساء 36

ترجمه‌: ( تنها ) خدا را عبادت کنید و ( و بس و هیچکس و ) هیچ چیزی را شریک او مکنید. و نیکی کنید به پدر و مادر، خویشان، یتیمان، درماندگان و بیچارگان، همسایگان خویشاوند، همسایگان بیگانه، همدمان ( در سفر و در حضر و همراهان و همکاران )، مسافران ( نیازمندی که در شهر و مکان معینی اقامت ندارد ) و بندگان و کنیزان.


8-با « متقین »‌: و اجعلنا للمتّقین اماماَ (فرقان 74)

ترجمه‌: ما را پیشوای پرهیزگاران گردان ( به گونه ای که در صالحات و حسنات به ما اقتداء و از ما پیروی نمایند )



9-«ظالمین »‌: ولا ترکنوا الی الذین ظلموا افتمسّکم النار(هود 113)

ترجمه‌: و به کافران و مشرکان تکیه نکنید ( که اگر چنین کنید ) آتش دوزخ شما را فرو می‌گیرد.


10-جهان هستی »‌: و یتفکّرون فی خلق السّموات والارض ربّنا ما خلقت هذا باطلا سبحانک فقنا عذاب النار ( ال عمران191)

ترجمه‌: و در باره آفرینش ( شگفت انگیز و دلهره انگیز و اسرار آمیز ) آسمانها و زمین می‌اندیشند ( و نقشه دلربا و ساختار حیرتزای آن، شور و غوغائی در آن بر می‌انگیزد، و به زبان حال و قال میگویند ) پروردگارا ! با این ( دستگاه شگفت کائنات ) را بیهوده و عبث نیافریده ای ؛ تو منزه پاکی ( از دست یا زیدن به کار باطل ! ) پس ما را ( با توفیق بر انجام کارهای شایسته و بایسته ) از عذاب آتش ( دوزخ ) محفوظ دار

والسلام علیکم و رحمة الله




منابع

1-سایت آفتاب، دوشنبه 17 دی 1386

2-خدمات پیام کوتاه از ویکیپدیا، دانشنامه آزاد

3-خدمات پیام کوتاه از ویکیپدیا، دانشنامه آزاد

4-سایت آفتاب، دوشنبه 17 دی 1386

5-سایت آفتاب، دوشنبه 17 دی 1386



- ترجمه آیات تفسیر نور استاد خرمدل